Ruud Yap is afdelingshoofd ICT en CTO bij de Openbare Bibliotheek Amsterdam (OBA). Binnen de organisatie is interesse in verantwoorde technologie omdat het Amsterdammers meer grip kan geven op hun digitale omgeving. Maar een transitie naar ethische tech is een behoorlijke opgave. In dit interview vertelt hij over de moeilijkheden waar hij daarbij in zijn rol als inkoper van technologie tegenaan loopt. Hij deelt ook de oplossingen die hij ziet en de rol die Tada en de OBA daarin kunnen spelen. Zo zou de Amsterdamse bibliotheek een brug kunnen slaan tussen ontwikkelaars en burgers om samen tot gebruiksvriendelijke applicaties te komen.

In dit artikel noemt Ruud Yap drie obstakels waar hij als inkoper en afdelingshoofd ICT tegen aan loopt: de aanwezige kennis in de organisatie, bestaande infrastructuur en gebruiksvriendelijkheid. Voor elk punt noemt hij oplossingen die door samenwerking binnen het Tada platform kunnen worden gerealiseerd. Maar hij begint zijn verhaal met de uitleg waarom ethische technologie voor de OBA relevant is.

Amsterdammers kunnen zelf beslissen

Ruud Yap: Als OBA willen we dat alle Amsterdammers deelnemen aan de samenleving, verbonden zijn met hun eigen buurt, stad en het internet en de mogelijkheid hebben om hun kennis en digitale vaardigheden te vergroten. Daar hoort het gebruik van ethische technologie bij. In de Routekaart Digitale Toekomst van de Waag wordt dat mijns inziens mooi verwoord. Een groot deel van de werking van technologie is onzichtbaar, maar het verandert ons en onze maatschappij ingrijpend, zodat je een gevoel van onmacht kan ervaren. Ethische technologie geeft de mogelijkheid tot meer grip op die verandering doordat de werking van technologie zichtbaar gemaakt kan worden. Amsterdammers kunnen zelf beslissen hoe ze deze gebruiken.

Kennis en kunde in huis

Bij de OBA hebben we een kleine backoffice. Dat is ook de bedoeling, alle energie gaat naar de stad Amsterdam en de Amsterdammers. Maar dat betekent dat we veel kennis van buiten de deur halen. De kennis die we intern in huis hebben is beperkt. Dat bepaalt de keuzes die je maakt betreft applicaties en infrastructuur. De beheerslast moet klein blijven. We streven zo veel mogelijk naar ontzorging. Dat is een dilemma waar je tegenaan kunt lopen bij ethische technologie. Toepassingen die niet breed in de markt gebruikt worden, vragen meer inspanning. Om een concreet voorbeeld te geven: voor onze cloud infrastructuur hebben wij nu gekozen voor een public cloud provider. Een aanbieder als Microsoft ontzorgt en het is makkelijk om kennis en kunde aan te trekken. Omdat wij beperkte middelen hebben willen we ontzorgd worden en dat het werkt. Dat betekent niet dat we niet kunnen innoveren. Maar we moeten daar wel altijd afwegingen in maken.

Een Tada roadmap

Tada zou hier een rol in kunnen spelen door samenwerkingen te faciliteren. Stel dat wij willen doorontwikkelen naar een organisatie die alleen ethische toepassingen draait. Dan moeten we een roadmap opstellen en onze infrastructuur die kant op bewegen. Dat leidt tot vragen als: wat zijn de alternatieven? Waar vind je die in de markt? Welke ondersteuning is beschikbaar? Dat is een veel te grote onderneming voor individuele organisaties om alleen te doen. Daarom moet je samenwerken. Een goed voorbeeld daarin is Public Spaces. Dit is een initiatief van ruim twintig publieke instellingen met als missie om van het internet weer een publieke ruimte te maken. Onder meer door alternatieve software ecosystemen te ondersteunen die zijn gebaseerd op publieke waarden in plaats van commercie. Tada zou kunnen helpen bij het opstellen van een roadmap. Een strategie neerzetten voor organisaties om geleidelijk over te stappen op ethische technologie. Organisaties kunnen dan samenwerken. De kennis en kunde die je zelf niet in huis hebt, kun je dan vanuit het netwerk halen.

Bestaande infrastructuur

Een tweede uitdaging waar we bij de OBA tegenaan lopen is legacy toepassingen. De bestaande infrastructuur bestaat uit allerlei oplossingen die aan elkaar gekoppeld zijn. Elke transitie doet pijn. Met als gevolg dat je veranderingen zo klein mogelijk wilt houden. Aan de OBA infrastructuur zijn allemaal kleine stukje aangebouwd om nieuwe toepassingen mogelijk te maken. De overgang naar een meer ethische infrastructuur is een structurele verandering. Het raakt uiteindelijk alles. Daarmee wordt het een complexe operatie. We moeten dus een keuze maken: doen we iets kleins? Of halen we het fundament weg en beginnen we opnieuw. Daarbij speelt natuurlijk mee dat je middelen eindig zijn.

Tada als bestuurlijk ambassadeur

Wat Tada hier in zou kunnen betekenen vind ik een lastige vraag want het is een bedrijfsmatige afweging. Ik kan een voorbeeld geven. De bibliotheeksector heeft de wens voor een collectief bibliotheeksysteem. Als we zouden overgaan naar een nieuw systeem met een open architectuur dan betekent dat verandering voor veel organisaties. Die transitiekosten moeten gedragen worden. Waarbij in ons geval de transitiekosten mogelijk kunnen worden gedragen door de overheid, geldt dat voor veel andere organisaties niet. De functie die Tada hierin zou kunnen hebben is ondersteuning in die transitie. En dan bedoel ik wel degelijk financieel.
Een tweede mogelijke rol is het bestuurlijk voor te bereiden. Een ethische stap vooruit betekent misschien twee stappen terug in de bedrijfsvoering. Je moet mensen overtuigen waarom je dat zou willen. Tada zou een politiek bestuurlijk ambassadeurschap op zich kunnen nemen. Je moet heel eerlijk zijn over wat de consequenties zijn van het doorvoeren van Tada. Een derde optie voor Tada is de netwerkfunctie. Wij zitten als OBA al in een groot netwerk met andere bibliotheken. Maar dat geldt niet voor alle organisaties. Tada zou een netwerk kunnen zijn waarbinnen die organisaties samenwerken.

Gebruiksvriendelijkheid

We willen bij de OBA zeker innoveren en veranderen. En daar creëren we ook ruimte voor. Maar we hebben ook duidelijke vragen vanuit de operatie waar we in moeten voorzien. Voor onze dienstverlening bijvoorbeeld is toegankelijkheid heel belangrijk. We moeten gebruiksvriendelijke toepassingen bieden waar Amsterdammers mee kunnen werken. We hebben bijvoorbeeld publieke computers die door Amsterdammers worden gebruikt. Daarop staat de Microsoft Office suite. Je zou kunnen overstappen op Libre Office. Maar qua interface werkt dat toch anders en soms gevoelsmatig minder toegankelijk. En zo zijn er wel meer voorbeelden van software die minder gebruiksvriendelijk is of als minder gebruiksvriendelijk wordt ervaren. Daartegenover staan bijvoorbeeld onze Maakplaatsen. Daar kan geëxperimenteerd worden. Daar is het vaak juist goed als het mis gaat of er uitdagingen worden gecreëerd want daar leer je van.

De bibliotheek als brug tussen burger en ontwikkelaar

Een toolkit met alternatieven zou handig zijn. Daarbij kan ook gekeken worden naar hoe die scoren op gebruiksvriendelijkheid. Samen met Tada zouden we hier best iets in kunnen doen. Vanuit de OBA zouden we in gesprek kunnen gaan met entrepreneurs. Misschien is de noodzaak van laagdrempeligheid voor hen niet evident. Het perspectief vanuit de OBA kan daarbij behulpzaam zijn want wij zitten door de hele stad en zijn er voor alle Amsterdammers. Entrepreneurs zouden samen met de OBA hun werk kunnen valideren. We kunnen een podium creëren in de wijk om dan samen met burgers de gebruiksvriendelijkheid te testen. Dat zou ik heel mooi vinden.

We doen dat nu al met het Chief Technology Office Amsterdam in het oba.ontwerplab. Daarin ontwikkelen we nieuwe diensten met nieuwe technologie. We kunnen feedback ophalen met mensen uit de buurt en collega’s van de vestigingen: Wat voor een interactie levert dit op? Wat hebben Amsterdammers hier aan? Met het OBA vestigingennetwerk zitten we in elk stadsdeel. We kunnen een fysiek of digitaal podium bieden om ideeën uit te proberen. Het is een omgeving waarin je kunt experimenteren in de reële wereld. Dit is iets wat wij graag zouden bijdragen aan het Tada netwerk.

Dit artikel is onderdeel van een serie over de toekomst van Tada. Het Tada platform onderzoekt wat de belemmeringen zijn bij het implementeren van verantwoorde data-toepassingen. Het wil partijen uit het Tada netwerk bij elkaar brengen om samen tot oplossingen te komen. In dit artikel deelt Ruud Yap zijn visie als inkoper. In een eerder artikel vertelt Tom van Arman over de uitdagingen en mogelijkheden vanuit het perspectief van de ethisch ondernemer.