Het gesprek over de digitale stad is merkbaar aan het veranderen. Nog niet zo lang geleden lag de focus op technologie. Die zou ons een schone, groene en efficiënte smart city brengen. Maar die focus is aan het verschuiven naar de mens en zijn rechten, belangen en wensen. De rol van technologie is daarin dienend. Dit was duidelijk ook de insteek op de conferentie Cities for Digital Rights, onderdeel van het WeMakeThe.City festival. Stadsvertegenwoordigers van Helsinki tot Milaan bespraken hoe zij werken aan een digitale stad waarin de burger centraal staat. Maar de opgave om digitale rechten te beschermen tegen de macht van grote techbedrijven is enorm. Zijn de acties van steden voldoende om het tij te keren?

Privatisering van de openbare ruimte

Wat er op het spel staat illustreerde Bianca Wylie in haar keynote speech tijdens het ochtendprogramma. “We staan op een tweesprong in de geschiedenis”, zei ze. “Ofwel we verenigen onze krachten om een vuist te maken, ofwel de macht zal in toenemende mate in handen komen van private ondernemingen.” De digitale burgerrechtenactivist verzet zich in haar thuisstad Toronto tegen de komst van Sidewalk Labs, een zusterbedrijf van Google onder de Alphabet paraplu. Het bedrijf heeft toestemming gekregen om een smart district te ontwikkelen in het voormalig havengebied. Het overtuigde het stadsbestuur met verhalen over data verzamelende sensoren in de publieke ruimte waarmee elke stedelijke uitdaging – van vuilnis tot duurzame energieproductie – kan worden beslecht.

Kritische vragen over privacy worden gepareerd met beloftes over het anonimiseren en aggregeren van data. Maar persoonlijke privacy is maar het topje van de ijsberg, stelt Wylie. Wat ons werkelijk zorgen zou moeten baren is dat elke handeling die plaatsvindt in de openbare ruimte zal worden geprivatiseerd en verhandeld. In zijn initiële plannen zei Sidewalk Labs CEO Daniel Doctoroff samen met Google oprichter Larry Page een digitale stad te willen bouwen “from the internet up”. Maar het internet van Google is een plek waar we worden gevolgd en gestuurd, waar onze data wordt verzameld, geïnterpreteerd en verkocht. Als we dat soort praktijken toestaan in de fysieke wereld, zetten we belangrijke verworvenheden op het spel, aldus Wylie. Verworvenheden als zelfbeschikking, controle, macht en vrijheid.

“Op dit moment zijn we ons aan het verdedigen”, zei Wylie tegen de conferentiedeelnemers. Techbedrijven bepalen de agenda met hun move fast and break things mentaliteit en schuiven de grenzen van wat we acceptabel vinden steeds verder op. Het verweer van beleidsmakers en burgers is reactief en traag. “De laatste 25 jaar hebben we ons verdedigd”, zei Wylie. “We moeten ons niet langer defensief opstellen maar proactief datgene opbouwen wat wij zelf willen.”

De Amsterdamse visie

Een proactieve houding kan de gemeente Amsterdam niet worden ontzegd. De stad werd op de conferentie vertegenwoordigd door Touria Meliani, de eerste wethouder Digital Stad van Nederland. In haar speech zette ze de Amsterdamse visie op de digitale stad uiteen. Het is een stad die kansen omarmt, zich bewust is van de risico’s en waarin de burger centraal staat. Technologie, speechte Meliani, “is een stuwende kracht voor vooruitgang, niet alleen economische vooruitgang maar ook voor de kwaliteit van leven voor alle burgers. […] We moeten weten wanneer het gebruik van technologie invloed heeft op onze fundamentele mensenrechten. Onze veiligheid, onze privacy, onze vrijheid. En we moeten weten wat we kunnen doen om deze rechten te beschermen, onvoorwaardelijk en altijd. Want één ding moet duidelijk zijn: de digitale stad is een stad voor mensen, niet voor de overheid en niet voor grote techbedrijven.”

De wethouder gaf een aantal concrete voorbeelden van hoe de digitale rechten van Amsterdammers beschermd worden: De stad droeg bij aan de ontwikkeling van het Tada manifest en heeft zich gecommitteerd de zes waarden te implementeren. “Ook treffen we regelingen om de hoeveelheid data die we verzamelen te minimaliseren, voor privacy-by-design en voor het verbieden van wifi-tracking”, zei Meliani. “Samen met Barcelona en New York, zijn we een snel groeiende internationale Coalitie van steden voor Digitale Rechten gestart. Omdat de impact van technologie op mensenrechten te lang is genegeerd. Samen staan we sterk om deze rechten te beschermen door een aantal fundamentele principes te volgen: toegankelijkheid, privacy, veiligheid, inclusie, openheid. En door het delen van best practices en het uitwisselen van ideeën.”

Kunnen steden een vuist maken?

Na de speech van de wethouder volgde een panel gesprek met drie CTO’s van steden die zich bij de Coalitie hebben aangesloten: Londen, Milaan en Helsinki. Ze werden geïnterviewd door Marleen Stikker, directeur van Waag en Ger Baron, CTO van gemeente Amsterdam. Er kwam een beeld naar voren van drie steden die consciëntieus werken aan een eerlijke, digitale stad maar ook ervaren dat het een langzaam, moeizaam proces is. Zoals Milaan dat investeerde in een digitale map voor burgers waarin al hun overheidsdocumenten makkelijk vindbaar en veilig zijn opgeslagen. “Burgers die handig zijn op het internet vonden het fantastisch”, zei Roberta Cocco, CTO van Milaan. “Maar anderen voelde zich buitengesloten. Onbedoeld hebben we digitale kloof juist vergroot.”

En dus kwam de vraag aan de orde of het allemaal genoeg is: de manifesten, de stedelijke coalities en lokaal ontwikkelde tech die de burger centraal zet. Kunnen steden voldoende een vuist maken om te voorkomen dat bedrijven als Sidewalk Labs de toekomst van onze steden bepalen? Mikko Rusama, CTO van Helsinki zei daarover: “We staan allemaal voor dezelfde uitdagingen. We werken er aan om los te komen van onze afhankelijkheid van grote techbedrijven. We hebben een erfenis van vorige generaties die heel veel dingen hebben uitbesteed. We zitten nu in een fase waarin we onze capaciteiten en onze kracht aan het opbouwen zijn.”

Voor Bianca Wylie was in ieder geval duidelijk wat het nut is van het werk dat wordt verzet in steden als Helsinki, Nijmegen, Barcelona en Amsterdam. “Ik wil jullie bedanken voor jullie leiderschap”, zei ze in haar speech. “Toen we in Toronto aan ons verzet tegen Sidewalk Labs begonnen, was het fijn om jullie als voorbeeld te hebben. Het geeft de richting aan waar we naar toe willen.”

Cities for Digital Rights vond 19 juni plaats in de Zuiderkerk in Amsterdam. Het werd georganiseerd door de gemeente Amsterdam, De Waag, Humanistisch Verbond Amsterdam-Amstelland en WeMakeThe.City.

Foto door George Maas. CTO panel: v.l.n.r. Marleen Stikker, Roberta Cocco, Mikko Rusama, Theo Blackwell (Londen), Ger Baron.

Auteur: Tessel Renzenbrink